मराठी व्याकरणात विरुद्धर्थी शब्दांला विशेष महत्त्व आहे. ज्या शब्दांचे अर्थ एकमेकांचे अर्थ हे परस्पर भिन्न किंवा विरुद्ध असतात ते शब्द म्हणजे ‘विरुद्धर्थी शब्द’ होय. स्पर्धा परीक्षेमध्ये समानार्थी शब्द व विरुद्धर्थी शब्द यांच्यावर आधारित विविध प्रशंनांचा समावेश केलेला असतो. विविध स्पर्धा परीक्षेत या विभागांवर हमखास २ ते ३ प्रश्नांचा समवेश असतो. ह्या परीक्षा पास करण्याच्या दृष्टीकोणातून ह्या विभागांचा अभ्यास करणे आवश्यक आहे. त्या अनुषंगाने खाली ७०० च्या वर विरुद्धर्थी शब्द दिलेले आहेत. तसेच विरुद्धर्थी शब्द पाठ व्हावेत/ लक्षात रहावेत म्हणून विविध नियम दिले आहेत. या नियमांच्या आधारे या शब्दांचा अभ्यास करणे सोपे होते.
 |
| विरुद्धर्थी शब्द |
नियम 1:- शब्दाला ‘अ’ लावून किंवा शब्द समुहाच्या जागी ‘अ’ घेवून विरुद्धर्थी शब्द बनवता येते.
| अ.क्र. | विरुद्धर्थी शब्द |
| १ | कल्याण x अकल्याण |
| २ | कुलीन x अकुलीन |
| ३ | कुशल x अकुशल |
| ४ | क्षम्य x अक्षम्य |
| ५ | क्षय x अक्षय |
| ६ | चल x अचल |
| ७ | चूक x अचूक |
| ८ | ज्ञात x अज्ञात |
| ९ | ज्ञान x अज्ञान |
| १० | ज्ञानी x अज्ञानी |
| ११ | तुलनीय x अतुलनीय |
| १२ | तृप्त x अतृप्त |
| १३ | दृश्य x अदृश्य |
| १४ | धर्म x अधर्म |
| १५ | नित्य x अनित्य |
| १६ | नियंत्रित x अनियंत्रित |
| १७ | नियमित x अनियमित |
| १८ | निवासी x अनिवासी |
| १९ | निश्चित x अनिश्चित |
| २० | नीती x अनीती |
| २१ | न्याय x अन्याय |
| २२ | पथ्य x अपथ्य |
| २३ | पराजित × अपराजित |
| २४ | पवित्र × अपवित्र |
| २५ | पात्र x अपात्र |
| २६ | पारदर्शक × अपारदर्शक |
| २७ | पूर्ण x अपूर्ण |
| २८ | पूर्णांक × अपूर्णांक |
| २९ | प्रकट × अप्रकट |
| ३० | प्रगत x अप्रगत |
| ३१ | प्रत्यक्ष × अप्रत्यक्ष |
| ३२ | प्रमाण × अप्रमाण |
| ३३ | प्रशस्त x अप्रशस्त |
| ३४ | प्रसन्न × अप्रसन्न |
| ३५ | प्रसिद्ध x अप्रसिद्ध |
| ३६ | प्रामाणिक x अप्रामाणिक |
| ३७ | प्रिय x अप्रिय |
| ३८ | बोलका x अबोल |
| ३९ | भय x अभय |
| ४० | भारतीय x अभारतीय |
| ४१ | मंगल x अमंगल |
| ४२ | मर्याद x अमर्याद |
| ४३ | मर्यादित × अमर्यादित |
| ४४ | मान्य x अमान्य |
| ४५ | मूर्त x अमूर्त |
| ४६ | यशस्वी x अयशस्वी |
| ४७ | याचित × अयाचित |
| ४८ | योग्य x अयोग्य |
| ४९ | रसिक × अरसिक |
| ५० | रुंद x अरुंद |
| ५१ | रुची x अरुची |
| ५२ | लिखित x अलिखित |
| ५३ | लौकिक x अलौकिक |
| ५४ | वास्तव x अवास्तव |
| ५५ | विकारी × अविकारी |
| ५६ | विचार x अविचार |
| ५७ | विचारी x अविचारी |
| ५८ | विभक्त × अविभक्त |
| ५९ | विवाहित × अविवाहित |
| ६० | विवेकी × अविवेकी |
| ६१ | विश्वास × अविश्वास |
| ६२ | विश्वासनिय × अविश्वासनिय |
| ६३ | विस्मरणीय × अविस्मरणीय |
| ६४ | वैध × अवैध |
| ६५ | व्यंग x अव्यंग |
| ६६ | व्यवस्थित × अव्यवस्थित |
| ६७ | व्यवहार x अव्यवहार |
| ६८ | शक्य × अशक्य |
| ६९ | शांत × अशांत |
| ७० | शाश्वत × अशाश्वत,क्षणभंगूर |
| ७१ | शिक्षित x अशिक्षित |
| ७२ | शुद्ध × अशुद्ध |
| ७३ | शुभ × अशुभ |
| ७४ | श्राव्य × अश्राव्य |
| ७५ | श्रुत × अश्रुत |
| ७६ | संघटित x असंघटित |
| ७७ | संतुष्ट × असंतुष्ट |
| ७८ | संतोष × असंतोष |
| ७९ | संभव x असंभव |
| ८० | सक्षम × अक्षम |
| ८१ | सत्य × असत्य |
| ८२ | सदिश x अदिश |
| ८३ | सनाथ x अनाथ |
| ८४ | सपुष्प x अपुष्प |
| ८५ | सफल × असफल |
| ८६ | सभ्य × असभ्य |
| ८७ | समंजस × असमंजस |
| ८८ | समर्थ × असमर्थ |
| ८९ | समाधान x असमाधान |
| ९० | समान x असमान |
| ९१ | सशक्त x अशक्त |
| ९२ | सहकार x असहकार |
| ९३ | साधारण x असाधारण |
| ९४ | साध्य x असाध्य |
| ९५ | सामान्य x असामान्य |
| ९६ | सुरक्षित x असुरक्षित |
| ९७ | सुजाण x अजाण |
| ९८ | सुशिक्षित x अशिक्षित |
| ९९ | सुसह्य x असह्य |
| १०० | सूर x असूर |
| १०१ | स्थिर x अस्थिर |
| १०२ | स्पष्ट x अस्पष्ट |
| १०३ | स्पृश्य x अस्पृश्य |
| १०४ | स्वच्छ x अस्वच्छ |
| १०५ | स्वस्थ x अस्वस्थ |
| १०६ | हिंसक x अहिंसक |
| १०७ | हिंसा x अहिंसा |
| १०८ | हित x अहित |
| १०९ | चेत x अचेत |
| ११० | परिमेय x अपरिमेय |
नियम २:- शब्दाला ‘बे’ लावून किंवा शब्द समुहाच्या जागी ‘बे’ घेवून विरुद्धर्थी शब्द बनवता येते.
| अ.क्र. | विरुद्धर्थी शब्द |
| १ | अब्रू x बेअब्रू |
| २ | इमानी x बेइमानी |
| ३ | कायदेशीर x बेकायदेशीर |
| ४ | चव x बेचव |
| ५ | जबाबदार x बेजबाबदार |
| ६ | ताल x बेताल |
| ७ | भान x बेभान |
| ८ | वारस x बेवारस |
| ९ | शिस्त x बेशिस्त |
| १० | सावध x बेसावध |
| ११ | सुरेल x बेसूर |
| १२ | हिशेबी x बेहिशेबी |
नियम ३:- शब्दाला ‘कु’ लावून किंवा शब्द समुहाच्या जागी ‘कु’ घेवून विरुद्धर्थी शब्द बनवता येते.
| अ.क्र. | विरुद्धर्थी शब्द |
| १ | शंका × कुशंका |
| २ | सत्कर्म × कुकर्म |
| ३ | सन्मार्ग × कुमार्ग |
| ४ | सुप्रसिद्ध x कुप्रसिद्ध |
| ५ | सुभाषित x कुभाषित |
| ६ | सुरूप x कुरूप |
| ७ | सुलक्षणी x कुलक्षणी,अवलक्षणी |
| ८ | सुविख्यात x कुविख्यात |
| ९ | सुविचार x कुविचार |
नियम ४:- शब्दाला ‘दुर्’ लावून किंवा शब्द समुहाच्या जागी ‘दुर्’ घेवून विरुद्धर्थी शब्द बनवता येते.
| अ.क्र. | विरुद्धर्थी शब्द |
| १ | अभिमान × दुराभिमान |
| २ | भाग्य x दुर्भाग्य |
| ३ | भूषणx दूषण |
| ४ | लक्ष x दुर्लक्ष |
| ५ | लौकिक × दुलौकीक |
| ६ | सज्जन x दुर्जन |
| ७ | सदाचार x दुराचार |
| ८ | सदाचारीx दुराचारी |
| ९ | सद्गुणी x दुर्गुणी |
| १० | सुकाळ x दुष्काळ |
| ११ | सुगंध x दुर्गंध |
| १२ | सुगम x दुर्गम |
| १३ | सुदैव x दुर्दैव |
| १४ | सुदैवी x दुर्दैवी |
| १५ | सुबोध × दुर्बोध |
| १६ | सुर्कीर्ती x दुष्कीर्ती |
| १७ | सुलभ × दुर्लभ |
| १८ | सूचिन्ह × दुश्चिन्ह |
| १९ | सुष्ट × दुष्ट |
नियम ५:- शब्दाला ‘अन्’ लावून किंवा शब्दातील एकदा शब्द किंवा शब्द समुहा एवजी ‘अन्’ लावून विरुद्धर्थी शब्द बनवता येते.
| अ.क्र. | विरुद्धर्थी शब्द |
| १ | अधिकृत x अनधिकृत |
| २ | अपेक्षित x अनपेक्षित |
| ३ | अर्थ x अनर्थ |
| ४ | अवधान × अनावधान |
| ५ | आकर्षक x अनाकर्षक |
| ६ | आकलनीय x अनाकलनीय |
| ७ | आदर x अनादर |
| ८ | आदर्श x अनादर्श |
| ९ | आदी × अनादी |
| १० | आस्था x अनास्था |
| ११ | इच्छा x अनिच्छा |
| १२ | इष्ट x अनिष्ट |
| १३ | अतिवृष्टी x अनावृष्टी |
| १४ | उचित x अनुचित |
| १५ | उत्तीर्ण x अनुत्तीर्ण |
| १६ | उत्साही x निरुत्साही, अनुत्साही |
| १७ | उदार × अनुदार |
| १८ | उदार × कंजूस, अनुदार |
| १९ | उपस्थित x अनुपस्थित |
| २० | एक × अनेक |
| २१ | एकदा x अनेकदा |
| २२ | ऐच्छिक x अनैच्छिक |
| २३ | ओळख x अनोळख |
| २४ | ओळखी x अनोळखी |
| २५ | औरस × अनौरस |
नियम ६:- शब्दाला ‘अव’ लावून किंवा शब्द समुहाच्या जागी ‘अव’ घेवून विरुद्धर्थी शब्द बनवता येते.
| अ.क्र. | विरुद्धर्थी शब्द |
| १ | आज्ञा x अवज्ञा |
| २ | आरोह x अवरोह |
| ३ | आरोहण x अवरोहण |
| ४ | उन्नत × अवनत |
| ५ | उन्नतीx अवनती |
| ६ | कृपा x अवकृपा |
| ७ | गुण x अवगुण, दोष |
| ८ | गुणी x अवगुणी |
नियम ७:- शब्दाला ‘निर्’ अथवा ‘नि’ लावून किंवा शब्द समुहाच्या जागी ‘निर्’ अथवा ‘नि’ घेवून विरुद्धर्थी शब्द बनवता येते.
| अ.क्र. | विरुद्धर्थी शब्द |
| १ | अपराधी x निरपराधी |
| २ | आयात x निर्यात |
| ३ | आशा x निराशा |
| ४ | उत्कृष्ट x निकृष्ट |
| ५ | उपयोग x निरुपयोग |
| ६ | उपयोगी x निरुपयोगी |
| ७ | उपाय × निरुपाय |
| ८ | दोषी x निर्दोषी |
| ९ | रोगी x निरोगी |
| १० | लोभी x निर्लोभी |
| ११ | विवाद × निर्विवाद |
| १२ | वेध × निर्वेध |
| १३ | व्यसनी x निर्व्यसनी |
| १४ | श्वास x निःश्वास |
| १५ | सकाम × निकाम |
| १६ | सगुण x निर्गुण |
| १७ | सजीव x निर्जीव |
| १८ | सतेज x निस्तेज |
| १९ | सदय x निर्दय |
| २० | सधन x निर्धन |
| २१ | सरस x नीरस |
| २२ | सशस्त्र x नि:शस्त्र |
| २३ | साकार x निराकार |
| २४ | साक्षर x निराक्षर |
| २५ | सार्थक x निरर्थक |
| २६ | सुरस × नीरस |
| २७ | स्वार्थी x निःस्वार्थी |
नियम ८:- शब्दाला ‘पर’ लावून किंवा शब्द समुहाच्या जागी ‘पर’ घेवून विरुद्धर्थी शब्द बनवता येते.
| अ.क्र. | विरुद्धर्थी शब्द |
| १ | इहलोक × परलोक |
| २ | जय, विजय x पराजय, पराभव |
| ३ | स्वकीय x परकीय |
| ४ | स्वतंत्र x परतंत्र |
| ५ | स्वदेश x परदेश |
| ६ | स्वदेशी x परदेशी |
| ७ | स्वातंत्र्य x पारतंत्र्य |
| ८ | स्वाधीन x पराधीन, परस्वाधीन |
| ९ | स्वार्थ × परमार्थ |
नियम ९:- शब्दाला ‘अप’ लावून किंवा शब्द समुहाच्या जागी ‘अप’ घेवून विरुद्धर्थी शब्द बनवता येते.
| अ.क्र. | विरुद्धर्थी शब्द |
| १ | उत्कर्ष × अपकर्ष |
| २ | उपकार x अपकार |
| ३ | कीर्ती x अपकीर्ती |
| ४ | बहुमान x अपमान |
| ५ | मान x अपमान |
| ६ | यश x अपयश |
| ७ | शकून x अपशकून |
|
नियम १०:- काही शब्दाच्या मागील अथवा पुढील शब्द बदलून विरुद्धर्थी शब्द बनबता येतात.
| अ.क्र. | विरुद्धर्थी शब्द |
| १ | अनुकूल x प्रतिकूल |
| २ | अपेक्षाभंग x अपेक्षापूर्ती |
| ३ | अर्थ × अर्थहीन |
| ४ | आवक × जावक |
| ५ | आवडते x नावडते |
| ६ | आसक्ती × विरक्ती |
| ७ | आस्तिक x नास्तिक |
| ८ | इकडे x तिकडे |
| ९ | इथली x तिथली |
| १० | इलाज x नाईलाज |
| ११ | उलट x सुलट |
| १२ | उलटा x सुलटा |
| १३ | एकमत × दुमत |
| १४ | ऐलतीर × पैलतीर |
| १५ | ओवळा × सोहळा |
| १६ | कर्णमधुर x कर्णकटू |
| १७ | गमन x आगमन |
| १८ | चिरंजीवी x अल्पजीवी |
| १९ | जेवढा x तेवढा |
| २० | तारक x मारक |
| २१ | दीर्घायुषी x अल्पायुषी |
| २२ | देशभक्त x देशद्रोही |
| २३ | देशी x विदेशी, परदेशी |
| २४ | निष्काम x सकाम |
| २५ | प्रगती x अधोगती |
| २६ | प्रतिकार x सहकार |
| २७ | प्राचीन × अर्वाचीन |
| २८ | मंजूर x नामंजूर |
| २९ | रनशूर × रनभीरु |
| ३० | रसाळ x रसहीन |
| ३१ | राजमार्ग × आडमार्ग |
| ३२ | राष्ट्रीय × अंतराष्ट्रीय |
| ३३ | रुकार × नकार |
| ३४ | वंद्य × निंद्य |
| ३५ | वापर x गैरवापर |
| ३६ | विसंवाद x सुसंवाद |
| ३७ | शाकाहार x मांसाहार |
| ३८ | श्रेष्ठ x कनिष्ठ |
| ३९ | सकस x निकस |
| ४० | सधवा × विधवा |
| ४१ | सफल x विफल |
| ४२ | समजूत x गैरसमजूत |
| ४३ | समता x विषमता |
| ४४ | साधक x बाधक |
| ४५ | सूर्योदय x सूर्यास्त |
| ४६ | सोय x गैरसोय |
| ४७ | स्मृती × विस्मृती |
नियम ११:- अनियमित विरुद्धर्थी शब्द.
| अ.क्र. | विरुद्धर्थी शब्द |
| १ | अंकूचन × प्रसरण |
| २ | अंतरंग × बहिरंग |
| ३ | अंथरूण × पांघरून |
| ४ | अकलवन्त × अकलशून्य,अकलमंद |
| ५ | अग्रज × अनुज |
| ६ | अचूक x चुकीचे |
| ७ | अजर × जराग्रस्त |
| ८ | अजस्त्र × चिमुकले |
| ९ | अटक × सुटका |
| १० | अति ×अल्प |
| ११ | अथ ×इति |
| १२ | अधिक × उणे |
| १३ | अनुरूप × विजोड |
| १४ | अपेक्षाभंग × अपेक्षापूर्ती |
| १५ | अबोल × वाचाल |
| १६ | अमूल्य × कवडीमोल |
| १७ | अमृत x विष, जहर, हलाहल |
| १८ | अर्थपूर्ण × निरर्थक |
| १९ | अलीकडे × पलीकडे |
| २० | अल्लड × पोक्त |
| २१ | अवखळ × गंभीर |
| २२ | असणे × नसणे |
| २३ | अस्सल × नक्कल |
| २४ | अहंकार × विनम्रता |
| २५ | आकाश x पाताळ |
| २६ | आगमन × निर्गमन |
| २७ | आघाडी × पिछाडी |
| २८ | आज्ञा x अवज्ञा, विनंती |
| २९ | आठवण × विस्मरण |
| ३० | आठवणे × विसरणे |
| ३१ | आडवे × उभे |
| ३२ | आत x बाहेर |
| ३३ | आता × नंतर, पूर्वी |
| ३४ | आतुरता × उदासिनता |
| ३५ | आदि × अंत |
| ३६ | आधी × नंतर |
| ३७ | आधुनिक × सनातनी |
| ३८ | आनंद x दुःख |
| ३९ | आपुलकी × परकेपणा |
| ४० | आमंत्रित × आंगतुक |
| ४१ | आय × व्यय |
| ४२ | आयात × निर्यात |
| ४३ | आरंभ, सुरुवात x अंत, अखेर, शेवट |
| ४४ | आराम × कष्ट |
| ४५ | आला × गेला |
| ४६ | आवक × जावक |
| ४७ | आशीर्वाद × शाप |
| ४८ | इप्सित × अवांच्छित |
| ४९ | उंच × ठेंगणा, बुटका,सखल |
| ५० | उगवणे × मावळणे |
| ५१ | उगवती × मावळती |
| ५२ | उघड × गुप्त, बंद |
| ५३ | उघडा x बंद |
| ५४ | उच्च × नीच |
| ५५ | उजेड × काळोख, अंधार |
| ५६ | उताणा × पालथा |
| ५७ | उतार × चढाव |
| ५८ | उत्कर्ष × अपकर्ष, अधोगती |
| ५९ | उत्तम × क्षुद्र |
| ६० | उत्तेजन × खच्चीकरण |
| ६१ | उत्साही × निराश, हिरमुसलेला |
| ६२ | उथळ x खोल |
| ६३ | उदंड × कमी |
| ६४ | उदय × अस्त |
| ६५ | उदार × कंजूष |
| ६६ | उद्घाटन × समारोप |
| ६७ | उद्योग x आळस |
| ६८ | उद्योगी x आळशी |
| ६९ | उधळ्या × कंजूष |
| ७० | उपदेश × बदसल्ला |
| ७१ | उभा × आडवा |
| ७२ | उमेद × मरगळ |
| ७३ | उल्हसित × उदासिनता |
| ७४ | उष्ण, गरम × थंड,गार, शीतल |
| ७५ | ऊन × सावली |
| ७६ | एकत्र x विभक्त |
| ७७ | एकी x बेकी, दुही |
| ७८ | ऐतखाऊ x कष्टाळू |
| ७९ | ऐतदार × केविलवाणा |
| ८० | ओला × कोरडा, सुका |
| ८१ | औत्सुक्य × औदासीन्य |
| ८२ | कठीण x मऊ |
| ८३ | कमाल x किमान |
| ८४ | कळस × पाया, पायरी |
| ८५ | कष्टाळू × कामचोर |
| ८६ | काटकसर x उधळपट्टी |
| ८७ | काटकसरी × उधळ्या |
| ८८ | कालिक × कालातीत |
| ८९ | कीव × राग |
| ९० | कृतज्ञ × कृतघ्न |
| ९१ | कृत्रिम x नैसर्गिक, स्वाभाविक |
| ९२ | कृश × स्थूल |
| ९३ | कृष्ण × धवल |
| ९४ | कोवळा ×कडक,निबर |
| ९५ | कौतुक × निंदा |
| ९६ | क्षमा × शिक्षा |
| ९७ | क्षेम × धोका |
| ९८ | खंबीर × डळमळीत |
| ९९ | खरे x खोटे |
| १०० | खरेदी × विक्री |
| १०१ | खात्री × शंका |
| १०२ | खादाड × मितहरी |
| १०३ | खूप × कमी |
| १०४ | खोल × उथळ |
| १०५ | गंभीर × अवखळ |
| १०६ | गच्च × सैल,विरळ |
| १०७ | गतकाल, भूतकाळ × भविष्यकाळ |
| १०८ | गती × अधोगती,परागती |
| १०९ | गद्य × पद्य |
| ११० | गर्विष्ठ x निगर्वी, विनम्र |
| १११ | गारवा × उष्मा |
| ११२ | गुण × दोष |
| ११३ | गुणगान × निंदा |
| ११४ | गुप्त x उघड |
| ११५ | गुरु × शिष्य |
| ११६ | गुळगुळीत x खडबडीत, खरखरीत, ओबडधोबड |
| ११७ | गोड x कडू, अगोड |
| ११८ | ग्रामीण × शहरी |
| ११९ | ग्राहक × विक्रेता |
| १२० | ग्राह्य × त्याज्य |
| १२१ | घट्ट x सैल |
| १२२ | घरंदाज × कुलटा |
| १२३ | घाऊक × किरकोळ |
| १२४ | चढ × उतार |
| १२५ | चढण x उतरण |
| १२६ | चढणे × उतरणे |
| १२७ | चढाई × माघार |
| १२८ | चपळ x मंद, सुस्त |
| १२९ | चवदार x बेचव, सपक |
| १३० | चांगला x वाईट |
| १३१ | चिमुकला × थोरला, मोठा, भव्य |
| १३२ | चिरंजीव × अल्पजीवी |
| १३३ | चेतन × जड |
| १३४ | छोठा × मोठा |
| १३५ | जगणे × मरणे |
| १३६ | जड × हलके, चेतन |
| १३७ | जनता × नेता |
| १३८ | जन्म × मृत्यू |
| १३९ | जमा × खर्च |
| १४० | जयंती × पुण्यतिथी |
| १४१ | जर × तर |
| १४२ | जलद × सावकाश, हळू |
| १४३ | जवळ × दूर |
| १४४ | जाग × झोप, निद्रा |
| १४५ | जागणे × झोपणे |
| १४६ | जागरूक × निष्काळजी |
| १४७ | जागृत x निद्रिस्त |
| १४८ | जाड × रोड |
| १४९ | जाणता × अजाण,अडाणी |
| १५० | जास्त × कमी |
| १५१ | जिवंत x मृत |
| १५२ | जीत × हार |
| १५३ | जीवन x मृत्यू |
| १५४ | जेता × जित |
| १५५ | जेवढा × तेवढा |
| १५६ | जोश × कंटाळा |
| १५७ | ज्येष्ठ x कनिष्ठ |
| १५८ | झकास × निकृष्ट |
| १५९ | टिकाऊ × कमकुवत, ठिसूळ |
| १६० | ठळक × पुसट |
| १६१ | डावा × उजवा |
| १६२ | डोळस x आंधळा अंध |
| १६३ | डौलदार x बेढब, बेडौल, बेढब |
| १६४ | तजेलदार × कोमेजलेले |
| १६५ | तन्मय × द्विधा |
| १६६ | तरुण × म्हातारा, वृद्ध |
| १६७ | तहान × भूक |
| १६८ | ताजा × शिळा |
| १६९ | ताजे × शिळे |
| १७० | तीक्ष्णx बोथड |
| १७१ | तेजस्वी x निस्तेज,तेजहीन |
| १७२ | तेजी × मंदी |
| १७३ | थंड × गरम |
| १७४ | थंडी × उष्मा, गरमी |
| १७५ | थोडे × जास्त |
| १७६ | थोर × लहान |
| १७७ | थोरला × धाकटा |
| १७८ | दया × राग |
| १७९ | दयाळू x निर्दय, जुलमी, क्रूर |
| १८० | दर्जेदार x हीन |
| १८१ | दाट x विरळ, तुरळक |
| १८२ | दाता × याचक |
| १८३ | दिन × रात |
| १८४ | दिवस x रात्र |
| १८५ | दीप्ती × अंधःकार |
| १८६ | दीर्घ x -हस्व |
| १८७ | दुभती × भाकड |
| १८८ | दुरित × सज्जन |
| १८९ | दुरुस्ती x बिघात |
| १९० | देव × दानव, दैत्य, राक्षस |
| १९१ | देवाण × घेवाण |
| १९२ | दैववाद × प्रयत्नवाद |
| १९३ | धडधकड × कमजोर |
| १९४ | धनवंत × गरीब, निर्धन |
| १९५ | धाडस × भित्रेपणा |
| १९६ | धीट × भित्रा |
| १९७ | धुरीण × अनुयायी |
| १९८ | नफा × तोटा |
| १९९ | नम्र × उद्धट |
| २०० | नम्रता × उद्धटपणा |
| २०१ | नम्रता × औधत्य |
| २०२ | नरम × कडक |
| २०३ | नवा × जुना |
| २०४ | नशीबवान × कमनशिबी |
| २०५ | नाजुक × मजबूत, निगरगठ्ठ, राठ |
| २०६ | नाजूक × राकट |
| २०७ | नि: शस्त्र × शस्त्रधारी |
| २०८ | निमंत्रित × आगंतुक |
| २०९ | निर्भय × भयभीत |
| २१० | निर्मल × मळका, मळकट |
| २११ | नीटनेटका × गबाळयंत्री, गबळ्या |
| २१२ | नेहमी × क्वचित |
| २१३ | नैसर्गिक × कृत्रिम |
| २१४ | न्यूनता × विपुलता |
| २१५ | पक्का × कच्चा |
| २१६ | परवानगी × बंदी |
| २१७ | पराक्रमी × भित्रा |
| २१८ | पहिला x शेवटचा |
| २१९ | पांढरा, गोरा × काळा |
| २२० | पाप × पुण्य |
| २२१ | पापी x पुण्यवान |
| २२२ | पायथा x शिखर |
| २२३ | पुढची x मागची |
| २२४ | पुढारी, नेता × अनुयायी, कार्यकर्ता |
| २२५ | पुष्कळ x थोडे |
| २२६ | पूर्ण × अर्धवट |
| २२७ | पूर्व x पश्चिम |
| २२८ | पोर्णिमा × अमावस्या |
| २२९ | पोलिस × चोर |
| २३० | पौर्वात्य × पाश्चात्य, पाश्चिमात्य |
| २३१ | प्रकाश,उजेड × तम,तिमिर,काळोख,अंधकार |
| २३२ | प्रगती, उन्नती × अधोगती |
| २३३ | प्रचंड × चिमुकले |
| २३४ | प्रशंसा × कुचाळी |
| २३५ | प्रश्न × उत्तर |
| २३६ | प्रसन्न x खिन्न, उदास, उद्विग्न |
| २३७ | प्रामाणिकपणा × लबाडी |
| २३८ | प्रारंभ x अखेर, अंत |
| २३९ | प्रेम × द्वेष |
| २४० | फलदाई × कुचकामी |
| २४१ | फायदा × नुकसान, तोटा |
| २४२ | फार × कमी |
| २४३ | फिकट x गडद, भडक |
| २४४ | फुकट x विकत |
| २४५ | फुलणे x कोमेजणे |
| २४६ | बंधन × मुक्तता |
| २४७ | बरे × वाईट |
| २४८ | बरोबर x चूक |
| २४९ | बलवान x दुर्बल |
| २५० | बलाढ्य × कमजोर |
| २५१ | बसणे × उठणे |
| २५२ | बुद्धिमान x ढ, निर्बुद्ध, मठ्ठ |
| २५३ | बोथड x धारदार |
| २५४ | बोलका x मुका |
| २५५ | भक्कम x लेचापेचा, कमकुवत |
| २५६ | भरती × ओहोटी |
| २५७ | भरभर x सावकाश |
| २५८ | भरभराट × ऱ्हास |
| २५९ | भरभराट x -हास |
| २६० | भले × बुरे |
| २६१ | भव्य x चिमुकले |
| २६२ | भांडण x सलोखा |
| २६३ | भाग्यवान × अभागी ,दुर्भागी |
| २६४ | भूक x तहान |
| २६५ | भेसळ x निर्भळ |
| २६६ | भोग × त्याग |
| २६७ | भोळा x धूर्त, कावेबाज, लबाड |
| २६८ | भोळा x लबाड |
| २६९ | मंजुळ x कर्कश, भसाड |
| २७० | मंद x प्रखर |
| २७१ | मऊ, मृदू × ठणक, कठीण, कठोर |
| २७२ | मधुर x कडवट |
| २७३ | मनोरंजनक × कंटाळवाणे |
| २७४ | मर्त्य × अमर |
| २७५ | मलूल × टवटवीत |
| २७६ | मवाल × जहाल |
| २७७ | महान × क्षुद्र |
| २७८ | महाल × झोपडी |
| २७९ | मागचा × पुढचा |
| २८० | माथा × पायथा |
| २८१ | माया x द्वेष |
| २८२ | मालक,धनी × चाकर, नोकर, सेवक, किंकर |
| २८३ | माहेर × सासर |
| २८४ | मिटलेले x उघडलेले |
| २८५ | मित्र × शत्रू |
| २८६ | मुख्य × गौण |
| २८७ | मैत्री ×दुष्मनी, वैर |
| २८८ | मोकळीक × निर्बंध |
| २८९ | मोकळे × बंदिस्त |
| २९० | मोठा x लहान |
| २९१ | मोद × खन्त |
| २९२ | मौन x बडबड |
| २९३ | येईल x जाईल |
| २९४ | रक्षक x मारक,भक्षक |
| २९५ | राग x लोभ |
| २९६ | रागीट × प्रेमळ |
| २९७ | राजा × रंक |
| २९८ | राव x रंक |
| २९९ | रिकामेx भरलेले |
| ३०० | रुचकर x बेचव, सपक,रुचीहीन |
| ३०१ | रूक्ष × रमणीय |
| ३०२ | रूपवानx कुरूप |
| ३०३ | रेखीव x खडबडीत, ओबडधोबड |
| ३०४ | रेलचेल x टंचाई |
| ३०५ | रोख × उधार |
| ३०६ | रोड x सुदृढ |
| ३०७ | रोपटे x वृक्ष |
| ३०८ | लघू × गुरु |
| ३०९ | लठ्ठ x कृश, हडकुळा |
| ३१० | लय × प्रारंभ |
| ३११ | लवकर x उशिरा, सावकाश |
| ३१२ | लांब x आखूड, जवळ |
| ३१३ | लांबी x रुंदी |
| ३१४ | लाडके x नावडते |
| ३१५ | लाभ x हानी, नुकसान तोटा |
| ३१६ | वंद्य x निंद्य |
| ३१७ | वर × खाली |
| ३१८ | वर × वधू |
| ३१९ | वर, वरदान × शाप |
| ३२० | वरिष्ठ × कनिष्ठ |
| ३२१ | वाकडे x सरळ |
| ३२२ | विकास × ऱ्हास |
| ३२३ | विद्यार्थी × शिक्षक |
| ३२४ | विद्वान x अडाणी |
| ३२५ | विनंती × ताकीद |
| ३२६ | विपुलता x टंचाई |
| ३२७ | वियोग × संयोग,मिलन |
| ३२८ | विरुद्धर्धी × समानार्थी |
| ३२९ | विरोध × संमती, मान्यता, पाठिंबा |
| ३३० | विलंब x त्वरा, लगेच, तात्काल, पटकन |
| ३३१ | विशेष x सामान्य |
| ३३२ | वेगात x हळूहळू |
| ३३३ | व्यापक, विशाल × संकुचित |
| ३३४ | शंका × खात्री |
| ३३५ | शहर x खेडे |
| ३३६ | शहाणा x वेडा, मूर्ख, खुळा, अडाणी |
| ३३७ | शांत x तापट, रागीट |
| ३३८ | शाबाशकी x शिक्षा |
| ३३९ | शाश्वत × नश्वर |
| ३४० | शिकारी x सावज |
| ३४१ | शिखर x पायथा |
| ३४२ | शीघ्र × मंद |
| ३४३ | शीतल x उष्ण |
| ३४४ | शुक्ल x कृष्ण |
| ३४५ | शुद्ध x वद्य |
| ३४६ | शूर x भित्रा |
| ३४७ | शेंडा x बुडखा |
| ३४८ | श्रीमंत x गरीब, दरिद्री |
| ३४९ | श्रेष्ठ x कनिष्ठ |
| ३५० | संसारी x संन्यासी |
| ३५१ | सकाळ x संध्याकाळ |
| ३५२ | सक्ती × खुषी |
| ३५३ | सजीव × निर्जीव |
| ३५४ | सतर्क x बेसावध |
| ३५५ | सनातनी × सुधारक |
| ३५६ | सन्मान × अपमान |
| ३५७ | सम × विषम |
| ३५८ | समदर्शी × पक्षपाती |
| ३५९ | समृद्धी x दारिद्र्य |
| ३६० | समोर × मागे |
| ३६१ | सरळ × वाकडा, तिरका |
| ३६२ | सरस x निरस |
| ३६३ | सलोखा × भांडण |
| ३६४ | सवाल × जबाब |
| ३६५ | सान x थोर |
| ३६६ | सानुली x मोठी |
| ३६७ | सामुदायिक, सार्वजनिक x वैयक्तिक |
| ३६८ | साम्य x भेद, फरक |
| ३६९ | सार्थ × व्यर्थ |
| ३७० | सार्वजनिक x खाजगी |
| ३७१ | सावकार x भिकारी |
| ३७२ | सावकाश × पटकन |
| ३७३ | साहसी x भित्रा |
| ३७४ | सुंदर, रूपवान x कुरूप |
| ३७५ | सुख x दुःख |
| ३७६ | सुटका × अटक |
| ३७७ | सुबक × बेढब |
| ३७८ | सुरवात x शेवट |
| ३७९ | सुरेल x बेसूर |
| ३८० | सुवर्णयुग × तमोयुग |
| ३८१ | सुव्यवस्था x बंडाळी |
| ३८२ | सोपे x अवघड, कठीण |
| ३८३ | सोय × अडचण |
| ३८४ | सौजन्य x उद्धटपणा |
| ३८५ | सौम्य x भडक, भयंकर, प्रखर, तीव्र |
| ३८६ | स्तुती x निंदा |
| ३८७ | स्थिर × चंचल |
| ३८८ | स्थूल × सूक्ष्म,कृश |
| ३८९ | स्पष्ट × धूसर, फसवी |
| ३९० | स्वकीय × परका |
| ३९१ | स्वच्छ × घाणेरडा, गढूळ |
| ३९२ | स्वर्ग × नरक |
| ३९३ | स्वस्त × महाग |
| ३९४ | स्वस्थ× बेचैन |
| ३९५ | स्वहित, स्वार्थ × परमार्थ |
| ३९६ | स्वागत × निरोप |
| ३९७ | स्वाधीन x पराधीन |
| ३९८ | स्वीकार x अव्हेर |
| ३९९ | हर्ष × खेद |
| ४०० | हलकी × अवजड |
| ४०१ | हलके × जड, भारी, वजनदार |
| ४०२ | हळू, सावकाश x जलद |
| ४०३ | हसणे × रडणे |
| ४०४ | हसतमुख x रडततोंड |
| ४०५ | हसू x रडू |
| ४०६ | हार x जीत |
| ४०७ | हिम्मत x भय |
| ४०८ | हुशार x मठ्ठ, ढ |
| ४०९ | होकार x नकार |
| ४१० | होता × नव्हता |
This is a short description in the author block about the author. You edit it by entering text in the "Biographical Info" field in the user admin panel.
0 Comments:
टिप्पणी पोस्ट करा